Wat is een ‘lender of last resort’?

26 augustus 2019

Een 'lender of last resort' (kredietverlener in laatste instantie) is er voor wie dringend geldmiddelen nodig heeft en alle andere mogelijkheden al heeft benut. Banken wenden zich doorgaans tot hun lender of last resort wanneer ze de voor hun dagelijkse activiteiten benodigde financiering niet kunnen aantrekken. Dit kan gebeuren bij onrust op de financiële markten, wanneer banken terughoudend zijn om elkaar geld te lenen en veel rekeninghouders plotseling hun geld willen opnemen.

In zo'n situatie treden centrale banken op als lender of last resort. Van oudsher hebben de centrale banken deze rol vervuld, want die zijn de aangewezen instantie om ervoor te zorgen dat de financiële markten soepel functioneren en het financiële stelsel stabiel is. Zo helpen ze particulieren en bedrijven te beschermen tegen moeilijkheden als banken in de problemen zijn geraakt.

Wie is de lender of last resort in het eurogebied?

De ECB en de nationale centrale banken van de eurolanden vervullen samen de rol van lender of last resort.

Wat is de rol van de nationale centrale banken?

De nationale centrale banken in het eurogebied vormen het laatste vangnet voor banken die de benodigde financiering nergens anders kunnen krijgen. Dit vangnet wordt noodliquiditeitssteun (emergency liquidity assistance – ELA) genoemd. In het eurogebied ontvangen banken ELA-kredieten van hun eigen nationale centrale bank. Die nationale centrale bank draagt ook de eventuele kosten en risico's die ontstaan.

Welke rol speelt de ECB?

De nationale centrale banken zijn verantwoordelijk voor het verstrekken van ELA-kredieten, en de ECB controleert en monitort hun activiteiten als lender of last resort. De Raad van Bestuur van de ECB kan de noodsteun beperken of afwijzen, maar dan moet wel twee derde van de leden daarmee instemmen. Afwijzing kan echter alleen als de leden vinden dat de noodliquiditeitssteun het monetair beleid van de ECB of de doelstellingen en taken van het Eurosysteem zou doorkruisen.

Betekent dit dat banken in financiële problemen altijd – koste wat kost – worden gered?

Nee, dat is niet het geval. Er is geen garantie dat een bank ELA van de desbetreffende nationale centrale bank ontvangt. Daarvoor gelden strenge regels en bepaalde voorwaarden.

ELA is alleen beschikbaar voor solvabele banken

Banken in een slechte liquiditeitspositie kunnen voor noodliquiditeitssteun in aanmerking komen, maar dan moeten ze wel solvabel zijn. In dit verband betekent een slechte liquiditeitspositie dat een bank moeite heeft om op korte termijn alle rekeninghouders terug te betalen. Een bank die solvabel is, kan dit op lange termijn wel. Een bank kan met een slechte liquiditeitspositie te kampen krijgen en tegelijkertijd solvabel blijven. Niet alle financiële middelen van een bank zijn immers altijd op korte termijn beschikbaar; zo kunnen ze aangewend zijn voor langerlopende kredieten aan klanten.

ELA is slechts tijdelijk

Zoals de naam al aangeeft, is de noodliquiditeitssteun alleen bedoeld voor noodsituaties waarin sprake is van onvoorziene omstandigheden. Zodra de situatie genormaliseerd is, komt de ELA ten einde en moeten de kredieten worden afgelost.

ELA is niet gratis

Bij ELA-kredieten eisen de centrale banken onderpand dat van lagere kwaliteit mag zijn dan bij financiering buiten noodsituaties. Aangezien de centrale banken hierdoor meer risico lopen, passen ze op de zekerheden een haircut toe en brengen ze de banken een hogere rente in rekening.

De centrale banken zijn zich ervan bewust dat banken in de verleiding zouden kunnen komen meer of grotere risico's te nemen, indien ze erop kunnen vertrouwen gered te worden wanneer ze hun schulden niet kunnen voldoen. Dit staat bekend als ‘moral hazard’. De consequente toepassing van de hiervoor beschreven regels helpt het probleem van moral hazard te voorkomen.

Waarom is een lender of last resort zo belangrijk voor banken?

Wanneer een bank niet in staat is op korte termijn aan de behoeften van de klanten en crediteuren te voldoen, zouden rekeninghouders voor de veiligheid van hun geld kunnen vrezen, waardoor zelfs een solvabele bank door een bankrun kan worden getroffen. Dan zou de bank failliet kunnen gaan. En dit kan verstrekkende gevolgen hebben.

• Er kunnen banen verloren gaan. Wanneer een bank failliet gaat, komt de kredietverlening aan bedrijven abrupt ten einde. Daardoor zijn bedrijven bijvoorbeeld niet in staat de lonen uit te betalen of grondstoffen in te kopen, wat hun voortbestaan op het spel kan zetten.
• Andere banken kunnen worden geraakt. Banken zijn onderling verweven, waardoor de problemen bij één bank naar andere banken kunnen overslaan. Heel snel zouden niet alleen de klanten van de aangeslagen bank, maar ook die van andere banken worden getroffen. De gevolgen voor bedrijven, banen en spaarders kunnen steeds groter worden en uiteindelijk de gehele economie raken. In zo'n scenario is het vaak de belastingbetaler die voor de gevolgen opdraait.

Kortom: een centrale bank die als lender of last resort optreedt, kan particulieren en bedrijven veel problemen besparen.

Maar wat gebeurt er wanneer niet een bank, maar een overheid in financiële nood is? Verstrekken de centrale banken ook noodfinanciering aan overheden?

Nee, want dat is in het eurogebied niet toegestaan. Wanneer overheden de centrale bank om financiële ondersteuning zouden kunnen vragen, dan zou het vermogen van de centrale bank de prijzen stabiel te houden in het gedrang komen, evenals haar onafhankelijkheid. Daarom verbiedt het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie de ECB en de nationale centrale banken om overheden te financieren.